Henryk Sienkiewicz, wybitny powieściopisarz, nowelista i publicysta. Urodził się 5.05.1846 na Podlasiu w Woli Okrzejskiej w rodzinie ubożejącego szlachcica, Józefa Sienkiewicza. Matka, Stefania z Cieciszowskich, pochodziła z nieco zamożniejszej rodziny. Oba rody chlubiły się tradycją patriotyczną, opromienioną udziałem w powstaniu listopadowym.

W 1858 Henryk rozpoczął naukę w gimnazjum realnym w Warszawie. W 1866 uzyskał świadectwo dojrzałości i zapisał się na Wydział Lekarski Szkoły Głównej w Warszawie, w następnym roku przeniósł się na Wydział Filologiczno- Historyczny. Równocześnie rozpoczął pracę dziennikarską jako felietonista i recenzent. Używał pseudonimu Litwos.

W lutym 1876 wyjechał do Ameryki, skąd przysyłał artykuły i felietony, wydane potem w zbiorze „Listy z podróży do Ameryki”. Pod wpływem wrażeń amerykańskich powstało wiele utworów, m.in.: „Szkice węglem”, „Sachem”. Jeszcze jednym efektem tej podróży było zetknięcie się z polską emigracją, co zaowocowało dwoma arcydziełami nowelistyki: „Wspomnienie z Maripozy” i „Latarnik”.

Pisarz wrócił do Europy w marcu 1878. Mieszkał w Londynie i Paryżu. W 1881 ożenił się z Marią Szetkiewiczówną, która zmarła 18.10.1885, pozostawiając dwoje dzieci: Henryka Józefa i Jadwigę. W tych trudnych dla siebie latach Sienkiewicz napisał m.in. opowiadanie „Bartek Zwycięzca” i rozpoczął pracę nad „Trylogią”.

Autor wiele podróżował: był w Konstantynopolu, Atenach, Rzymie, Zanzibarze. Regularnie bywał w różnych krajach Europy, chętnie odwiedzał Zakopane. Jako współinicjator różnych akcji społecznych upamiętnił się fundacją stypendium im. Marii Sienkiewiczowej dla chorych na gruźlicę pisarzy i malarzy, i utworzeniem sanatorium w Zakopanem. Występował publicznie przeciw antypolskiej polityce pruskiej. Jako dar narodowy na jubileusz pisarski (1900) otrzymał majątek Oblęgorek. Obecnie w dworku pisarza mieści się Muzeum Henryka Sienkiewicza.

Uznanie dla autora jako pisarza o międzynarodowej sławie potwierdziła literacka Nagroda Nobla przyznana mu w 1905 roku za całokształt twórczości.

Po wybuchu I wojny światowej pisarz wyjechał do Krakowa, potem do Wiednia i Szwajcarii. Ostatnie lata życia poświęcił pracy w Komitecie Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce. Zmarł 15.11.1916 w Vevey w Szwajcarii, gdzie też został tymczasowo pochowany. Drugi pogrzeb odbył się 27.10.1924 w Warszawie. Jego prochy złożono w krypcie katedry św. Jana.

Henryk Sienkiewicz swoją „Trylogią” przyćmił niemal wszystkich ówczesnych autorów i zdobył na wyłączność czytelników. W 1884 ukazała się powieść „Ogniem i mieczem”. W latach następnych drukowany był w odcinkach „Potop”( w gazecie „Słowo”)- od 23.12.1884 do 2.09.1886. Trzecia część „Trylogii”- „Pan Wołodyjowski” również ukazywała się w „Słowie”- od 2.05.1887 do maja 1888.

Sienkiewicz stworzył w „Trylogii” frapującą akcję przygodową, po mistrzowsku operując napięciem dramatycznych zwrotów fabuły oraz regułami podsycania ciekawości czytelników, które wypracowała powieść w odcinkach. Autor przedstawił barwną panoramę historyczną, plastyczną w obrazowaniu. Jednocześnie zachował zasady realizmu poprzez staranne opracowanie detali kultury materialnej epoki, wierność zapisom pamiętnikarskim i elementom języka staropolskiego. Zachował także zasady prawdopodobieństwa ( niezwyczajne postaci i czyny są ukazane w konwencji humorystycznej lub legendowej ).

Cykl miewał ostrych krytyków i prześmiewców, ale każdy go czytał z uwagą, a jego wpływ na polską duszę trwa do dziś, podtrzymywany przez adaptacje filmowe. Pisarz stworzył mit kompensacyjny Polski niepodległej, wielkiej i potężnej, która w czas zagrożenia bytu narodowego potrafi się zjednoczyć wokół myśli patriotycznej i wykazać heroizm godny postaci antycznych. W warunkach niewoli taki mit „krzepił serca”, łagodził frustracje, pozwalał wierzyć w przyszłość. Narodowi znękanemu i zniechęconemu dał nadzieję, optymistyczną wiarę w to, że nie ma takich „terminów”, z których „przy boskich auxiliach” się nie wydźwignie. Sienkiewicz pokazał kilka lat „ z dziejów naszych”, kiedy wróg zewnętrzny i wewnętrzny ( Kozacy, Szwedzi, Turcy ) poważnie zagroził bytowi Rzeczypospolitej. Przekonywał, iż zagrożenie to wyrastało z prywaty i nierządu stanów, które zarządzały życiem państwa. A także, że w godzinie próby, jednostki potrafią się zdobyć na czyny nadludzkie, a zjednoczone zapałem patriotycznym grupy społeczne umieją być narodem zdolnym do wielkich zadań. W narracji i opisach postaci i ich czynów występuje patos, ale jest on przełamywany humorem sytuacyjnym i językowym ( Zagłoba, Podbipięta, Roch Kowalski ), co rozładowuje napięcia.

Jak chętnie czytana była „Trylogia” świadczy choćby relacja S. Żeromskiego: „Sam widziałem w Sandomierskiem, jak wszyscy, tacy nawet, którzy nie czytują, dobijali się o „Potop” ( „Dzienniki”- S. Żeromski ).

Jako autor powieści historycznych Sienkiewicz stał się znany na całym świecie. Czytelniczy rozgłos przyniosła mu też powieść „Quo vadis?”, drukowana w „Gazecie Polskiej” (1895- 96). Przetłumaczono ją na 57 języków ( w tym na arabski i japoński ). W oparciu o nią napisano operę, wystawiano jej adaptacje sceniczne, powstało wiele filmów.

Ostatnim wielkim osiągnięciem Sienkiewicza w dziedzinie powieści historycznej byli „Krzyżacy” ( druk w „Słowie” 1897- 1900, wydanie osobne 1900 ). Wielką wojnę z Zakonem Krzyżackim zakończoną zwycięstwem pod Grunwaldem w 1410 roku, autor przedstawił na tle opisów życia rycerskiego ( polowania, pojedynki ) i obyczajów epoki.

Inne powieści tego pisarza to m.in.: „Rodzina Połanieckich” (1895), „Bez dogmatu” (1891), czy powieść dla dzieci „W pustyni i w puszczy” (1910).

I oczywiście nowelistyka pozytywistyczna. Oprócz już wymienionych w artykule tytułów są to na przykład: „Janko Muzykant”, „Hania”, „Stary sługa”, „Orso”, „Jamioł”, „Ta trzecia” i inne.

Wszystkie pozycje książkowe znajdują się w szkolnej bibliotece. Nie pozostaje mi nic innego, jak zaprosić do wypożyczeń.

Newsa przygotowała: p. prof. Aneta Kupczak.